Türkiye kıyılarının zengin biyoçeşitliliğini ve kültürel mirasını korumak için 2012 yılından beri faaliyetler yürüten Akdeniz Koruma Derneği’nin en önemli tür koruma çalışmaları arasında nesli tehlike altındaki Akdeniz keşiş foku da yer alıyor. Bu kapsamda TUI Care Foundation ve Akdeniz Koruma Derneği, TUI Sea the Change Türkiye programı kapsamında Akdeniz Keşiş Foku İzleme ve Farkındalık Projesini 2023 yılında hayata geçirdi. 2025 yılına kadar Fethiye-Göcek bölgesinde Akdeniz keşiş fokunu ve yaşam alanlarına yönelik izleme ve koruma çalışmaları yürütecek. AKD’nin Bilimsel İzleme Uzmanı Ezgi Saydam, uzun yıllardır tür üzerinde bilimsel çalışmalar yürütüyor.
2011 yılında henüz üniversitede Biyoloji okurken aldığı Zooloji eğitimi sırasında annesinden ayrı düşmüş yavru iki Akdeniz keşiş fokunun İzmir Foça’daki rehabilitasyon sürecinde gönüllü çalışmaya başlamasıyla tür ile tanışmış. Ezgi Saydam bu tanışmayı ‘Görür görmez beni derinden etkileyen bu deniz memelisi ile, zaten hayalini kurmakta olduğum deniz memelileri araştırmaları üzerine kurulacak olan kariyerime ilk adımı atmış oldum.’ diye anlatıyor. Akdeniz keşiş fokuna yönelik o günlerde başlayan ilgisi ve sevgisi, 2016 yılında Akdeniz Koruma Derneği’nin Akdeniz keşişi foku izleme programı ile profesyonel bir kariyere dönüşmüş. Ezgi Saydam, Akdeniz Koruma Derneği’ndeki izleme ve koruma çalışmalarının yanı sıra yüksek lisans ve doktora tezlerini de Akdeniz keşiş foku üzerine yaparak literatüre önemli katkılar sundu.
Günümüzde Akdeniz keşiş fokları Doğu Akdeniz ile Doğu Atlantik kıyılarında dağılım göstermekte olup, tüm yüzgeç ayaklılar arasında sayıca en az olanlardan biridir. IUCN (Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) tarafından oluşturulan Kırmızı Listesi’ye göre dünya genelinde “Hassas (VU)”, Doğu Akdeniz’de ise “Nesli Tehlike Altında (EN)” kategorisinde olarak sınıflandırılan bu türden yaklaşık 1000 bireyin günümüzde yaşadığı bilinmektedir. Sayıları giderek azalan bu tür için gerçekleştirilen koruma çalışmaları, türün neslinin devamına bir umut oluyor.
TUI Care Foundation ve Akdeniz Koruma Derneği, TUI Sea the Change Türkiye programı kapsamında Akdeniz Keşiş Foku İzleme ve Farkındalık Projesindeki çalışmalarını Ezgi Saydam şöyle aktarıyor: “Gökova Körfezi’nden Kaş’a kadar olan kıyı şeridinde güncel olarak 12 kıyı mağarasında Akdeniz keşiş foku izleme çalışmalarını gerçekleştiriyoruz. Akdeniz Keşiş Foku İzleme ve Farkındalık Projesiyle ise Fethiye - Göcek Bölgesi’nde yer alan mağaralarda izleme çalışmaları gerçekleştiriyoruz. Akdeniz keşiş fokunun yaşam alanı olan kıyı mağaralarına yerleştirilen fotokapan kameralar ve çalışma sahasında bir kıyı mağarasına kurulacak olan eş zamanlı uzaktan izleme sistemi aracılığıyla izleme çalışmaları gerçekleştirilecek. Bu çalışmalar kapsamında, fokların mağara kullanımı ve bu mağaraları kullanan bireyler hakkında veri elde edilmesi hedefleniyor. Bölgedeki tur tekneleri ve otellerle birlikte çalışarak çocuk ve yetişkinlerin, Akdeniz keşiş foku başta olmak üzere Akdeniz Havzası’nda yaşayan türlere ve yaşam alanlarına dair bilgi sahibi olmaları ve korunması için neler yapılması gerektiği aktarılacak. Bölgedeki ilkokullarda yapılacak olan bilgilendirici sunumlar esnasında çocuklar için özel geliştirilmiş olan animasyon ve kart oyunu gibi öğretici materyaller toplamda 600 ilkokul öğrencisine ulaştırılacak ve çocukların türe yönelik bilgileri eğlenerek öğrenmeleri sağlanacak. Akdeniz keşiş fokunun korunmasına yönelik ‘Her yeni doğan yavru bir umut demek. Özellikle üreme mağaraları ve çevrelerinde insan aktivitelerinin engellenmesi, türün zaten kısıtlı sayıdaki yaşam alanlarının koruma altına alınarak aktif olarak denetlenmesi, türün neslinin devamı için oldukça önem taşımakta. Bunu sağlamak için izleme çalışmalarından elde ettiğimiz bilimsel verileri kullanarak ilgili kamu kurumlarıyla iş birliği halinde çalışmaya devam ediyoruz.”
Kurumların ve uzmanların koruma çalışmalarının yanı sıra insanların bireysel olarak dikkat etmesi gerekenleri ise Ezgi Saydam şu şekilde sıralıyor:
Karada ya da denizde bir Akdeniz keşiş foku ile karşılaşırsanız:
- Sessiz olun ve yavaş hareket edin, onları strese sokabilecek davranışlardan kaçının.
- Onlara yaklaşmayın ve dokunmayın.
- Beslemeye çalışmayın.
- Türün kullanım alanı olan su altı ve su üstü girişli kıyı mağaralarına girmeyerek, mağaranın yakınında yüzmeyin ya da dalış yapmayın.