Deniz suyu sıcaklığı, deniz yüzeyinden itibaren su kolonu boyunca ölçülen sıcaklık değeridir ve hava sıcaklığı ile karıştırılmamalıdır. Denizler hava olaylarına göre daha yavaş ısınır ve soğur, fakat bu değişimler deniz yaşamı için çok daha kritik sonuçlar doğurabilir. Akdeniz’de yüzey suyu sıcaklıkları yaz aylarında genellikle 26–29°C arasında ölçülürken, mevsimsel ve bölgesel farklılıklar belirgindir. Gökova, Fethiye, Kaş gibi kıyı bölgelerinde bu değişimler hem derinlik hem de sezon boyu gözlenebilmektedir.
İklim Değişikliği ve Deniz Suyu Sıcaklığı İlişkisi
İklim değişikliği, atmosfer sıcaklıklarının artmasına paralel olarak deniz suyu sıcaklıklarını da yükseltmektedir. Bu artış, yüzeyle sınırlı kalmamakta; derinliklere inen sıcaklık anormallikleri ile kıyı ve denizel ekosistemlerde önemli etkiler yaratmaktadır. İzleme çalışmaları sayesinde, mevsimsel ve yıllık değişimleri takip edebilmek, deniz canlılarının değişime nasıl uyum sağladığını öğrenmek ve koruma stratejileri geliştirmek açısından hayati önem taşımaktadır. Deniz suyu sıcaklığına ilişkin uzun dönemli ölçüm verileri, iklim değişikliğinin hem yerel hem de bölgesel değişimlerin hangi boyutta yaşanacağının anlaşılması için önem taşımaktadır. Buna bağlı olarak iklim değişikliğine uyuma yönelik modellerin geliştirilmesine zemin hazırlamaktadır. Özellikle Copernicus Deniz Ortamı İzleme Hizmeti (Copernicus Marine Environment Monitoring Service - CMEMS) gibi sistemler, modelleme süreçlerinde bu yerel verilerle kalibrasyon sağlar. Gerçek zamanlı sıcaklık ölçümleri, model tahminlerinin doğruluğunu kontrol edip düzeltmeye yardımcı olur. Ayrıca bu veriler, denizel erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesinde de kritik rol oynar. Örneğin, deniz sıcaklığı tehlikeli seviyelere çıktığında mercanlar, deniz çayırları ve süngerler gibi hassas türler için otomatik uyarı sistemleri çalışır. Bu da koruma politikalarının belirlenmesini (örneğin dalış yasağı, balıkçılık kısıtı, müdahale planı) mümkün kılar.
Deniz Suyu Sıcaklığının Ekosistem Üzerindeki Etkisi
Artan sıcaklıklar, ekosistem üzerinde çok yönlü ve derin etkiler yaratır:
Yerel türler tehdit altında: Sıcaklık artışı, yerli türlerin üreme, göç ve hayatta kalma döngülerini bozar.
İstilacı türler için fırsat: Kızıldeniz ve Hint Okyanusu kökenli istilacı türler, bu değişimlere daha toleranslıdır ve yeni alanlara hızla yayılabilir.
Ekosistem bozulmaları: Örneğin Posidonia oceanica gibi deniz çayırlarının yayılım alanları, artan sıcaklıklarla birlikte hızla daralabilir.
Biyoçeşitlilik azalması: Tür çeşitliliğinde azalma; besin ağında kopmalar, ekonomik ve ekolojik hizmetlerde kayıplara neden olur.
Deniz suyu sıcaklığındaki olağanüstü artışlar, mercanların dokularında yaşayan simbiyotik algleri (Zooxanthellae) dışlamasına neden olur. Alglerin kaybı, mercanların rengini yitirmesine ve “beyazlama” adı verilen sürecin başlamasına yol açar. Bu durum, mercanların enerji üretimini ve bağışıklık sistemini zayıflatarak zamanla ölümlerine neden olabilir. Sıcaklık artışı uzun süre devam ederse, resif ekosistemlerinde tür çeşitliliği ve balık popülasyonlarında ciddi kayıplar yaşanır.
Bu sadece mercanları değil, deniz çayırları gibi ekosistemin temel yapı taşlarını da etkiler. Deniz çayırlarının bozulması; karbon depolama kapasitesinde azalma, kıyı erozyonu artışı ve deniz canlılarının yaşam alanlarının kaybı gibi zincirleme etkiler yaratır.
Sosyo-ekonomik boyutta ise:
Biyoçeşitlilikteki bu değişim, balıkçılık, turizm ve kıyı yaşamı gibi alanları da doğrudan etkiler. Ekosistemdeki bozulmalar yerel halkın geçim kaynaklarında daralma ve ekonomik kayıplara yol açabilir. Özellikle kıyı balıkçılığı ile geçimini sağlayan topluluklar açısından, bugüne dek ekonomik gelir sağladıkları hedef türler değişmekte ve bu durum geçim güvenliğini tehdit etmektedir.
Akdeniz'in Türkiye Kıyılarında Deniz Suyu Sıcaklıkları
Çalışmalarımıza göre özellikle 2022 ve 2023 yıllarında su kolonundaki sıcaklık değişimleri dikkat çekicidir. Örneğin, 2022 yılında 25 m derinlikte gözlenen termoklin seviyesi, 2023 yılında 30 m derinliği altına kadar inmiştir. Ağustos-Eylül 2023’te 27–29°C sıcaklıklar 30 m’ye kadar gözlenirken, Ekim 2023 boyunca 40 m derinlikte bile 26°C ölçülmüştür. Bu fark, önceki yıla kıyasla 3–4°C artışı işaret etmektedir. Benzer şekilde, Kaş’ta en yüksek sıcaklıklar 2021’de, 40 m derinliğe kadar inen 29°C su sıcaklığı ile kaydedilmiştir.
Akdeniz Koruma Derneği Olarak Neler Yapıyoruz?
Akdeniz Koruma Derneği, iklim değişikliğinin kıyı ve deniz ekosistemleri üzerindeki etkilerini anlamak amacıyla 2015 yılında Gökova Körfezi’nde deniz suyu sıcaklığı izleme çalışmalarına başlamıştır. 2020 yılında Fethiye-Göcek ve Kaş-Kekova, 2022’de ise Datça-Bozburun ÖÇK bölgeleri izleme ağına dahil edilmiştir. Termoklin seviyeleri, sıcaklık profilleri ve zamansal değişimlerin takibi için her 5 metrede bir sıcaklık ölçerler yerleştirilmiş olup, bu ölçümler saatlik olarak kaydedilmektedir. Elde edilen veriler 2015 yılından beri denizel kıyı ekosistemlerinde iklim değişikliğinin etkilerine ilişkin bir gözlem ağı olan T-MEDNet insiyatifi ile paylaşılıyor. Paylaşılan veriler deniz suyu sıcaklığı ve biyolojik göstergelere dair standart izleme protokollerinin büyük ölçekli ve uzun vadeli olarak uygulanması yaygınlaştırılmaktadır.
Gökova’daki izleme verileri, model tabanlı (CMEMS) ve uydu verilerinin 0–40 m derinlik aralığında güvenilirliğini doğrulamaktadır (Bengil et al., 2021). Bu veriler, koruma alanlarının yönetim planlarına ve iklim değişikliğine uyum stratejilerine katkı sağlamaktadır.
Kaynakça:
Bengil, F., Mavruk, S., Kızılkaya, Z., Bengil, E.G.T., Alan, V., Kızılkaya, İ.T. (2021). Descriptive Capability of Datasets as Proxy of Sea Water Temperature in Coastal Systems: An Evaluation from the Aegean Sea. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 21(12), 627-635. https://doi.org/10.4194/1303-2712-v21_12_05
von Schuckmann, K., Le Traon, P.-Y., Smith, N., Pascual, A., Djavidnia, S., et al. (2019). Copernicus Marine Service Ocean State Report, Issue 3. Journal of Operational Oceanography, 12(S1), S1–S123. https://doi.org/10.1080/1755876X.2019.1633075
Hughes et al., 2017. Global warming and recurrent mass bleaching of corals, Nature. pHoegh-Guldberg et al., 2007. Coral reefs under rapid climate change and ocean acidification, Science.
Proje Galerisi
