Dokuz Akdeniz ülkesinden gelen, 30'dan fazla küçük ölçekli balıkçı ve paydaş, Akdeniz’de yerel olmayan türlerin hızla yayılmasına karşı çözümleri tartışmak üzere Akyaka’da buluştu. Akdeniz Balıkçılık Genel Komisyonu (GFCM) tarafından düzenlenen ve Akdeniz Koruma Derneği (AKD)‘nin ev sahipliği yaptığı üç gün süren forumda, karşılıklı deneyimler paylaşıldı ve Akdeniz'i etkileyen yerel olmayan türlerin hızla yayılmasına karşı pazar odaklı mavi ekonomi çözümleri tartışıldı.
Akdeniz ve Karadeniz'de yaklaşık 1,000 yerel olmayan tür tespit edilmiş olup, bunların yarısından fazlası kalıcı popülasyonlar oluşturmuştur. Bu gelişme, deniz ekosistemleri, balıkçılık ve yerel topluluklar için giderek artan zorluklar ortaya çıkarmaktadır, çünkü bu türler, yerel türlerle habitat ve besin kaynakları için rekabet edebilir. Doğu Akdeniz'in ısınan suları, yüksek miktarda bulunan Mavi yengeç ve Aslan balığı gibi türler için yaşam alanı haline gelmektedir. Ancak bu türler aynı zamanda yeni gelir kaynakları için fırsatlar sunmaktadır. Küçük Ölçekli Balıkçılık Forumu odak noktasında da yerli olmayan türler hakkında bilgi ve deneyim alışverişi ile bu türlerin değerini artırmak için stratejiler paylaşmak yer aldı.
Bu yıl 26. yıl dönümünü kutlayan Gökova’daki Akyaka Su Ürünleri Kooperatifi, yerli olmayan türlerin getirdiği değişikliklere uyum sağlama konusunda bir başarı modeli sunmaktadır. Gökova Körfezi'nin Deniz Koruma Alanı (DKA) içinde oluşturulan yedi Balıkçılığa Kapalı Alan (BKA), orfoz gibi yerli türlerin boyut ve miktarında artışa neden oldu. Yerli türlerin daha büyük ve sağlıklı olması, yerli olmayan avcı türlerden korunmalarına yardımcı olurken BKA'larda yerli olmayan türlerde %50'lik bir azalma gözlemlenmiştir. Ayrıca, Akyaka kooperatifi körfezin geri kalanında yakalanan birçok yerli olmayan türü doğrudan tüketicilere ve yerel restoranlara satmaktadır.
AKD'nin 2015 yılında başlayan Yeni Balıklar programının yolculuğunu, Yönetim Kurulu Başkanı Zafer Kızılkaya şu iki temel soruya dayandırdıklarını iletiyor: “Yerel olmayan türleri ekonomiye nasıl entegre edebiliriz?” ve “ Küçük ölçekli balıkçılar için bir değer haline nasıl getirebiliriz?” Ve ekliyor: “Veriler ve anketler gösteriyor ki yerli olmayan türler sadece bizim için değil, aynı zamanda diğer Akdeniz ülkeleri için de giderek önemli bir konu haline geliyor."
Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından finanse edilen Küçük Ölçekli Balıkçılık Forumu, Akdeniz çevresinden balıkçıları ve diğer paydaşları bir araya getirerek Akyaka gibi örnekleri paylaşmaya ve yerli olmayan türlerin yarattığı zorluklar ve fırsatlar konusunda çözümleri tartışmaya odaklandı. Bunlar arasında bu türlerin pazar potansiyelini değerlendirmeye yönelik yerel girişimler de bulunmaktadır. AKD'nin 2023 yılında Türkiye'deki dört farklı kooperatifte yürüttüğü bir çalışma, incelenen toplam avın %24'ünün yenilebilir yerli olmayan türlerden oluştuğunu gösterdi ve bu da balıkçıların gelirinin yaklaşık %10'unu oluşturarak, yeni pazar fırsatlarının boyutunu gösterdi.
GFCM'nin sosyoekonomik konulardan sorumlu balıkçılık uzmanı Anna Carlson, "Yerli olmayan türlerin izlenmesi ve yönetimi, yerel ekolojik bilgi ve balıkçılar tarafından gerçekleştirilen sürekli veri toplamanın bir sonucudur ve GFCM'nin Akdeniz ve Karadeniz'de sürdürülebilir balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliğine yönelik 2030 stratejisinin temelini oluşturmaktadır." dedi.
Tunuslu balıkçılar da, Türkiye’deki deneyimlere benzeyen hikayelerini paylaştı. Mavi yengeç başlangıçta balıkçılık ve gelirlerde büyük bozulmalara neden olmuş olsa da, şu anda Tunuslu balıkçı Sassi Alaya'ya göre bu durum yeni fırsatlar ortaya koyuyor. Alaya, sezonda yakalanan mavi yengecin, Güneydoğu Tunus’taki Gabès Körfezi'nde yakalanan balığın %70'ten fazlasını oluşturduğunu söylüyor. Bu adaptasyon, sadece gelirleri artırmakla kalmamış, aynı zamanda işe daha fazla kadın ve genç çekmiş ve hükümet politikalarında koruma ve sürdürülebilirliğe doğru bir değişimi teşvik etmiştir.
Küçük Ölçekli Balıkçılık Forumu, Akdeniz'deki güçlü küçük ölçekli balıkçılık sektörünün direncini sergileyerek, yerli olmayan türlere karşı başarılı bir uyum ve gelecekteki büyüme fırsatları hakkında hikayeleri paylaşma ve değişim için çözümler bulma amacını taşıdı. Yerel türlerin korunması ile yerli olmayan türlerin tüketim için değerlendirilmesi arasında denge kurma, GFCM için ana bir öncelik olmaya devam edecektir. GFCM, Doğu Akdeniz'de yerli olmayan türlerle ilgili bir pilot çalışma ve tüm havza boyunca mavi yengeç üzerine bir araştırma programı başlatmıştır. İş birliği, veri odaklı stratejiler ve sürdürülebilir uygulamalar, Akdeniz balıkçı topluluklarının denizel yaşam ve geçim kaynaklarını korumak için önemlidir.
Béchar'dan Azzedine Arhab “Cezayir'den küçük ölçekli bir balıkçı olarak, henüz sularımızda bu türlerden pek göremedik. Ancak bu toplantı sayesinde, Aslan balığı ve Mavi yengeci tatma şansı buldum - ki çok lezzetli! - ve bu türlerle başa çıkmak için bölgedeki deneyimleri duyma şansı buldum. Buradan ayrılırken, eğer bu türler bizim sularımıza gelirse, değişime hazır olacağımız konusunda kendimi güvenli hissediyorum!".
Mart 2023'te Roma'daki Küçük Ölçekli Balıkçılık Forumu'nda balıkçılar tarafından planlanan ve tasarlanan bu ilk forum; yerel bilgiyi, hikayeleri, ipuçlarını ve çözümleri paylaşma ve birlikte yeni bir denge bulma amacını taşıyordu.